ولایت فقیه ، دنباله ی امامت یا خلافت؟

اهل سنت اعتقاد به خلافت پس از پیامبر اکرم دارند به گونه ای که عقیده دارند پیامبر قبل از مرگ برای خود جانشینی انتخاب نکرده است و لذا خلیفه توسط مردم با بیعت همگانی و یا رای گیری در جایی که بیعت همگانی به خاطر کثرت بیعت کننده امکان پذیر نیست منتصب میشود. خلیفه با توجه به رای مردم انتخاب میشود و نیازی نیست عالِم به مقررات دینی باشد و همین که اکثریت جامعه وی را به عنوان حاکم انتخاب کنند؛ حاکم می شود  و چنانچه مردم از حاکم روی گردانند حاکم مقبولیت خویش را از دست میدهد اما به هر حال حاکم نیازی به مشروعیت ندارد.

اما در فقه شیعه امامت وجود دارد. مطابق این فقه پیامبر آن گونه شخصی نبوده است که جامعه ی اسلامی را بدون مراقب به حال خود رها کند. اهل تشیع اعتقاد دارند خداوند به پیامبر امر کرده است که پیش از مرگ، برای پس از مرگ خویش امام علی را به عنوان جانشین تعیین کند و فرزندان آن جانشین نیز به ترتیب حاکم هستند تا امام دوازدهم که غایب میشود ولی امامت وی تا کنون ادامه دارد. باید اشاره کرد که رکن اساسی امامت در جامعه ی اسلامی عصمت است و برای همین نیز هست که امام تنها از جانب خدا انتخاب میشود چرا که تنها وی از عصمت بندگانش اطلاع دارد. باید اشاره کرد که امام دوازدهم به عنوان نماینده ی خدا بر روی زمین جانشینی برای پس از غیبت خویش انتخاب نکرده است منتها آیت الله خمینی با تز ولایت مطلقه ی فقیه با استناداتی عقلی و نقلی از جمله رجوع مکلف در هنگام شک به فقیه واجد شرایط در زمان غیبت و وم برپایی قوانین اسلامی در عصر غیبت اعتقاد به ولایت فقها به طور مطلق آن دارد.

اما نتیجه ی بحث در اینجاست که به نظر میرسد ولایت دنباله ی خلافت است و نه امامت چرا که رکن اساسی در امامت، عصمت است و ولی فقیه فردی معصوم نیست و عدم عصمت یا همان انتخاب نشدن از جانب خدا به واسطه ی امام دوازدهم و شورایی بودن انتخاب ولی فقیه توسط فقها در تضاد با منطق موجود در امامت می باشد. به هر حال این مطلب چنین می نماید که ولایت همان خلافت است با این تفاوت که اولا ولایت بر خلاف خلافت نیازی به مقبولیت جامعه ندارد و تنها مشروعیت ولی کافی است( که این امر گهگاه سبب خودکامگی حاکم میشود) و ثانیا ولی فقیه بر خلاف خلیفه مم به تسلط بر قواعد و مقررات دینی است. در انتها باید عنوان کرد که ولایت مطلقه ی فقیه با توجه به گستره ی اختیارات فقیه مقامی همانند امامت پیدا کرده است در حالی که در اصل ریشه در خلافت دارد چرا که وجود عصمت ذاتی امام می باشد و نمیتوان به شخصی بر مبنای تشیع اختیارات گسترده ی یک امام در جان و مال مردم تحت امرش را داد در حالی که آن فرد فاقد وصف عصمت می باشد.

چنانچه عده ای بر این عقیده باشند که ولایت فقیه نه ریشه در امامت و نه خلافت دارد بلکه پدیده ای مستقل است؛ باید به آنها متذکر شد که فقیه به خودی خود هیچ اعتباری ندارد و اعتبارش را از استنباطی که از منابع فقهی به عمل می آورد دارا میشود پس باید منبع فقهی متناسب با استنباط فقیه موجود باشد وگرنه آن استنباط هیچ ارزشی ندارد. از جهتی دیگر دلایل نظریه پردازان ولایت فقیه نزدیک به دلایل امامت است به گونه ای که حتی خود آیت الله خمینی در کتاب بیع خود بیان میکند که هر آنچه دلیل بر امامت است دلیل بر ولایت فقیه نیز میباشد که همین دلایل بر عدم استقلال ولایت فقیه در منشا پیدایش تاکید میکنند.

علاوه بر دلایل عقلی گفته شده تعدادی روایت مبنی بر عدم تشکیل حکومت اسلامی در عصر غیبت وجود دارد که در ادامه ذکر میگردد:

جعفر صادق فرمود: «ای مفصل! هر بیعتی که قبل از ظهور قائم صورت گیرد، بیعت با کفر و نفاق و فریبکاران است که لعنت خدا باشد بر بیعت گیرنده و بیعت‌کننده» (بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج۵۳، ص: ۸)

محمد باقر فرمود: «هر پرچمی که قبل از قیام قائم برافراشته شود، صاحب آن پرچم طاغوت است.» (الغیبة (للنعمانی)، باب۵ ح ۹ ص: ۱۱۴)

محمد باقر فرمود: «بر حذر باشید از کسانی که خود را به دروغ به آل محمد نسبت می‌دهند؛ که همانا برای آل محمد و علی ع یک پرچم است و برای دیگران پرچم‌ها. پس در جای خودت ثابت باش و ابداً از هیچ‌کس تبعیت نکن تا مردی را از فرزندان حسین ببینی که با او وصیت رسول‌الله و پرچم او و سلاح او باشد» (تفسیر العیاشی ج۱ ص۶۴، بحار الأنوار ج۵۲ ص۲۲۴)

جعفر صادق فرمود: «هر پرچمی پیش از قیام قائم برافراشته شود، صاحب آن طاغوتی است که در برابر خدا پرستش می‌شود» (الکافی، ج ۸، ص ۲۹۵)

جعفر صادق فرمود: «هیچ‌کسی از ما اهل بیت، برای دور کردن ظلمی یا گرفتن حقی، پیش از قیام قائم ما به پا نمی‌خیزد مگر آن که دچار مصیبت و بلا می‌شود، و به پا خاستن او سبب زیاد شدن رنج ما و شیعیان ما می‌شود» (شرح صحیفهٔ سجّادیّه فیض الإسلام، مقدّمه، ص۲۲، ریاض السالکین، ج ۱ ص ۱۸۸)